Czy osoby z niepełnosprawnością w województwie
mazowieckim mają dostęp do godnej pracy?

Możliwość pracy zarobkowej ma ogromne znaczenie zarówno dla konkretnych osób, budując ich niezależność i dając poczucie godności, jak i dla rozwoju gospodarczego regionów i kraju. Tworzenie nowych miejsc pracy i poprawa warunków pracy są przedmiotem zainteresowania zarówno państwa, które dysponując możliwościami ustawodawczymi wpływa na rynek pracy, jak i organizacji non-profit działających na rzecz osób wymagających wsparcia w ubieganiu się o zatrudnienie. Sytuacją na rynku pracy, do której należy dążyć jest stworzenie takich warunków, aby pozycja osoby pracującej nie była zależna od jej stanu zdrowia, sprawności ani innych cech. Dlatego też szczególnej uwagi wymagają osoby, które z racji niepełnosprawności są mniej konkurencyjne na otwartym rynku pracy. Poniżej, na podstawie wybranych wskaźników przedstawiono jak zmieniała się w latach 2015–2022 sytuacja na rynku pracy osób z niepełnosprawnością.

W okrasie 2015–2022 według Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności wskaźnik zatrudnienia osób z niepełnosprawnością w grupie wieku 16–64 lata w większości prezentowanych lat w województwie mazowieckim był niższy niż w Polsce. Ponadto wzrost wskaźnika w ciągu siedmiu lat
w województwie był mniejszy niż w kraju (7,4 wobec 10,0 p. proc.). Omawiany wskaźnik w mazowieckim charakteryzuje się także mniejszą stabilnością.
O ile w kraju sukcesywnie rósł (jedyny spadek wynoszący 0,1 p. proc. wystąpił w 2018 r.), to na Mazowszu spadki odnotowano w latach 2016 i 2020
i były one bardziej znaczące (odpowiednio o 1,8 i o 1,0 p. proc.).

W prezentowanym okresie zmieniła się aktywność na rynku pracy osób z niepełnosprawnością w wieku 16–89 lat. Ubyło wprawdzie zarówno aktywnych, jak i biernych zawodowo, jednak spadek liczby biernych zawodowo był bardziej znaczący. I choć cały czas ich udział był dominujący, to w ciągu siedmiu lat zmniejszył się o ponad 3 p. proc., a co za tym idzie zwiększył się udział osób aktywnych zawodowo, w tym pracujących o prawie 5 p. proc.

Wyniki badania popytu na pracę pokazały, że w latach 2015–2022 pracujący z niepełnosprawnością stanowili niespełna 3% ogółu pracujących
w województwie mazowieckim. W tym czasie w badanych przedsiębiorstwach wzrosła zarówno liczba pracujących ogółem, jak i pracujących
z niepełnosprawnością, a zmniejszyła się liczba stanowisk pracy dostosowanych do potrzeb osób z niepełnosprawnością. W 2015 r. prawie 18% tych osób pracowało na stanowiskach dostosowanych do swoich potrzeb, a siedem lat później – tylko ponad 8%; jednak analizując te dane należy mieć na uwadze, że nie każda osoba z niepełnosprawnością wymaga dostosowanego stanowiska pracy. Zmianą in plus jest natomiast rosnąca świadomość pracodawców chcących zatrudniać powyższe osoby; odsetek zakładów pracy gotowych zwiększyć zatrudnienie osób z niepełnosprawnością wzrósł
z nieco ponad 3% w 2015 r. do prawie 5% w 2022 r., a liczba tych zakładów wzrosła z 3,8 do 4,9 tys. Spośród wszystkich pracujących osób
z niepełnosprawnością 35–40% znajduje zatrudnienie w sekcji administrowanie i działalność wspierająca.

W prezentowanym okresie bezrobotni z niepełnosprawnością stanowili 4–6% ogółu bezrobotnych zarejestrowanych w urzędach pracy w województwie, a oferty pracy do nich skierowane to w poszczególnych latach od 4 do 8% wszystkich ofert. W ciągu siedmiu lat liczba bezrobotnych
z niepełnosprawnością zmniejszyła się o 31%, podczas gdy bezrobotnych ogółem o 46%. Natomiast spadek liczby ofert dla osób z niepełnosprawnością był większy niż ofert ogółem (47% wobec 19%). W rezultacie dostęp do oferowanych miejsc pracy dla ogółu bezrobotnych poprawił się, a dla osób
z niepełnosprawnością był gorszy niż w 2015 r.

Bezrobotni z niepełnosprawnością

W końcu 2022 r. powiatem o największym udziale bezrobotnych z niepełnosprawnością był powiat wyszkowski (ponad 11%), a najmniejszym garwoliński (blisko 2%). Największy wzrost odsetka w porównaniu z 2015 r. wystąpił w powiecie wyszkowskim (o prawie 6 p. proc.), a największy spadek w m. Ostrołęce oraz powiatach szydłowieckim i żyrardowskim (po 0,7 p. proc.).

W celu zatrudniania osób z niepełnosprawnością tworzone są zakłady pracy chronionej oraz zakłady aktywności zawodowej. W końcu grudnia 2022 r.
w województwie funkcjonowało 59 zakładów pracy chronionej oraz 10 zakładów aktywności zawodowej, które zatrudniały łącznie prawie 22 tys. pracowników, z których niemal 17 tys. to osoby z różnym stopniem niepełnosprawności – ponad 10% zatrudnionych stanowiły osoby ze znacznym stopniem niepełnosprawności, blisko 75% z umiarkowanym, a prawie 15% z lekkim.

Przyjmując, że godna praca to praca stabilna, w bezpiecznych warunkach, budująca poczucie własnej wartości i niezależności oraz nie dopuszczająca dyskryminacji z jakiegokolwiek powodu, to konieczne jest, aby działania w tym celu podejmowali wszyscy uczestnicy życia społeczno-gospodarczego (instytucje państwowe i samorządowe, pracodawcy, organizacje non-profit, a także sami pracownicy). Biorąc pod uwagę wskaźniki do monitorowania Celu „Wzrost gospodarczy i godna praca” można zauważyć, że w latach 2015–2022 sytuacja na rynku pracy osób z niepełnosprawnością ulegała wahaniom; trudno zaobserwować trendy, które wskazywałyby na stałą poprawę lub stałe pogorszenie omawianej sytuacji. Do pozytywnych zmian można zaliczyć wzrost liczby podmiotów, które zadeklarowały chęć zwiększenia zatrudnienia osób z niepełnosprawnością, wzrost odsetka osób
z niepełnosprawnością w wieku 16–89 lat aktywnych na rynku pracy oraz wzrost wskaźnika zatrudnienia osób z niepełnosprawnością w wieku 16–64 lata. Niektóre dane nie pozwalają jednak na optymizm. Mimo, że w ciągu siedmiu lat przybyło pracujących z niepełnosprawnością, to wzrost ten był mniejszy niż w zbiorowości ogółem. Natomiast spadek liczby zarejestrowanych bezrobotnych z niepełnosprawnością był wolniejszy niż bezrobotnych ogółem. W przypadku niepełnosprawnych większa jest konkurencja do ofert pracy kierowanych do tej grupy osób niż w zbiorowości ogółem. Tak więc zmiany dotyczące niepełnosprawnych na otwartym rynku pracy, nawet jeśli są pozytywne, to przebiegają wolniej niż dla ogółu uczestników, a więc zarówno aktywizacja zawodowa osób niepełnosprawnych, jak i wdrażanie odpowiednich rozwiązań pozostają wyzwaniem.

Czy sytuacja dotycząca pracy osób młodych w województwie mazowieckim poprawia się?

W zmieniających się warunkach społeczno-ekonomicznych oraz przy zachodzących zmianach obyczajowych zmienia się także świadomość praw jednostki oraz wymagania osób dotyczące różnych aspektów codzienności, w tym także oczekiwania dotyczące pracy zawodowej. Zmianom tym towarzyszy poprawa w latach 2015–2022 ogólnej sytuacji na rynku pracy, co sprawia, że pracodawcy, którzy chcą pozyskiwać wartościowych pracowników powinni dążyć do poznania preferencji i oczekiwań ludzi młodych wchodzących dopiero na rynek pracy i zastępujących stopniowo aktualnych pracowników. Dzięki temu łatwiej będzie im tworzyć konkurencyjne miejsca zatrudnienia.

Na podstawie Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności wskaźnik zatrudnienia osób w wieku 15–29 lat wzrósł z 49,5% w 2015 r. do 51,5% w 2022 r.
i w całym badanym okresie w województwie mazowieckim był wyższy niż w Polsce. Wskaźnik ten dla mężczyzn był wyższy niż dla kobiet, a jego wzrost w ciągu siedmiu lat wyniósł odpowiednio 3,5 wobec 0,2 p. proc. Pozytywne zmiany wśród osób w wieku 15–29 lat potwierdza zmniejszający się odsetek bezrobotnych (o 3,6 p. proc.).

Cennym źródłem informacji dla potencjalnych pracodawców ludzi młodych, ale także dla ustawodawców wprowadzających regulacje obowiązujące na rynku pracy mogą być wyniki badania „Młodzi Polacy na rynku pracy” przeprowadzonego po raz trzeci w 2022 r. przez PwC, Well.hr i Absolvent Consulting. Badanie zrealizowano za pomocą ankiety online, a opublikowane wyniki uwzględniają odpowiedzi studentów i absolwentów do 27 roku życia. Przedmiotem zainteresowania badaczy były m.in. oczekiwania i priorytety dotyczący pracy zawodowej osób wchodzących na rynek pracy oraz postrzeganie przez nich własnych szans i ocena swoich możliwości jako pracowników.

Oprócz wysokich zarobków, które są ważne dla większości badanych, wysoko znalazły się wskazania świadczące o tym, że istotne są także rozwój zawodowy i warunki pracy dające poczucie komfortu. Jako trudne do zaakceptowania wymieniane są najczęściej zarobki niższe niż oczekiwane oraz wysoki poziom stresu w pracy, ale także m.in. brak możliwości awansu oraz konflikty w zespole. Wyniki badania pokazały także, że młodzi oczekują ciekawych zadań, pracy zgodnej z zainteresowaniami oraz stabilności zatrudnienia. Tak więc wyzwaniem dla pracodawców, którzy chcą kierować oferty pracy do młodych jest nie tylko zapewnienie im odpowiednich zarobków i możliwości awansu, ale także zadbanie o szeroko rozumiany komfort pracy
i respektowanie prawa do czasu wolnego, którego nie powinna zabierać praca zawodowa.

Z odpowiedzi udzielonych w omawianym badaniu wyłaniają się również obraz dobrego pracodawcy oraz lista wartości, jakie firma powinna wspierać, aby została uznana przez młodych za atrakcyjne miejsce pracy. Najważniejsze dla respondentów jest, aby pracodawca dobrze wdrażał nowego pracownika w jego obowiązki oraz zapewniał różnorakie benefity/świadczenia dodatkowe (wśród nich wymieniane są np. krótszy tydzień pracy, dodatkowe dni płatnego urlopu, dofinansowanie dojazdów do pracy). Ponadto liczy się m.in. aktywność firmy w Internecie oraz promowanie tam swojej marki. Wśród wartości, jakie powinien wspierać pracodawca najwięcej wskazań miały środowisko naturalne oraz przedsiębiorczość.

Poznaniu oczekiwań i preferencji ludzi młodych powinna towarzyszyć znajomość realiów rynku pracy, a więc także wiedza na temat sytuacji młodych, którzy pozostają bezrobotni.

Wyniki Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności pokazują, że spadek stopy bezrobocia osób w wieku 15–29 lat w ciągu siedmiu lat wyniósł
6,2 p. proc. i był znacznie większy niż wśród osób w starszych grupach wieku.

Dane dotyczące bezrobocia rejestrowanego informują m.in. o bezrobotnych według wieku oraz o absolwentach szkół różnego poziomu, którzy widnieją w ewidencji urzędów pracy jako bezrobotni. Odsetek absolwentów w województwie mazowieckim w badanym okresie wyniósł 3–4% i był nieco niższy niż w Polsce; w 2022 r. różnica wyniosła 0,8 p. proc. Liczba absolwentów na koniec 2022 r. wyniosła 4,2 tys. i była mniejsza o 50,0% niż siedem lat wcześniej. Nieznacznie zmniejszył się odsetek bezrobotnych absolwentów – z 3,9% w 2015 r. do 3,6% w 2022 r.

Na koniec 2022 r. bezrobotnych, którzy nie przekroczyli 25 roku życia było 13,0 tys., co oznacza, że stanowili 11,1% ogółu, podczas gdy w 2015 r. było to odpowiednio 30,3 tys., tj. 14,0%. Liczba młodych bezrobotnych zmniejszyła się w tym czasie o 57,2%, podczas gdy ogólna zbiorowość zarejestrowanych bezrobotnych – o 46,2%. Mniej było także najmłodszych bezrobotnych, którzy pozostawali bez pracy dłużej niż 6 miesięcy;
w badanym okresie ich liczba zmniejszyła się o 64,2%, a udział w grupie bezrobotnych w tym wieku o 6,3 p. proc.

Bezrobotni do 25 roku życia

Odsetek bezrobotnych w omawianej grupie wieku zmniejszył się w województwie mazowieckim w ciągu siedmiu lat o 2,9 p. proc. W powiatach spadek wyniósł od 10,3 p. proc. w siedleckim do 0,8 p. proc. w grójeckim. Jedynie w powiecie sochaczewskim wystąpił niewielki wzrost (o 0,2 p. proc.).

Podsumowanie

Przytoczone dane pozwalają stwierdzić, że sytuacja dotycząca pracy ludzi młodych w województwie mazowieckim zmienia się, a zachodzące zmiany można uznać za pozytywne. Wyniki Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności pokazały, że w latach 2015–2022 zwiększył się wskaźnik zatrudnienia osób w wieku do 29 lat i cały czas w mazowieckim był wyższy niż w Polsce. Pozytywną zmianą jest także spadek odsetka bezrobotnych oraz zmniejszenie stopy bezrobocia wśród osób w wieku 15–29 lat; warto nadmienić, że spadek stopy bezrobocia w tej grupie wieku był znacznie większy niż w starszych rocznikach. A wszystko to ma miejsce, pomimo że w województwie przybywało osób w wieku 15–29 lat w wyniku migracji na pobyt stały (zagranicznych oraz wojewódzkich).

Zmiany in plus dotyczą bezrobocia rejestrowanego. W ciągu siedmiu lat tempo spadku liczby bezrobotnych w wieku poniżej 25 lat było nieco szybsze niż w zbiorowości ogółem, a spadek liczby najmłodszych bezrobotnych, którzy pozostawali bez pracy dłużej niż 6 miesięcy był jeszcze bardziej znaczący. Optymistyczne jest także to, że odsetek bezrobotnych absolwentów w województwie mazowieckim cały czas był niższy niż w Polsce, co oznacza,
że w województwie łatwiej było młodym osobom wejść na rynek pracy.

Obraz osób młodych na rynku pracy zarysowany na podstawie danych statystycznych uzupełniają wyniki badania „Młodzi Polacy na rynku pracy” wykorzystane w opracowaniu. Pozwalają one twierdzić, że aby młodzi pracownicy czerpali satysfakcję z pracy zawodowej pracodawcy powinni brać pod uwagę oczekiwania i preferencje osób, które wchodzą dopiero na rynek pracy oraz to, czego oczekują od firmy, która ich zatrudni. Jest to istotne o tyle, że poprawiająca się ogólna sytuacja na rynku pracy wymusza na pracodawcach większe starania o pracownika, większą dbałość o zaspokojenie jego potrzeb. Może to wskazywać, że potrzebne okażą się zmiany w podejściu do tworzenia miejsc pracy oraz oferowanych warunków pracy, a w sytuacjach, w których nie wystarczy dobra wola pracodawcy, także zmiany przepisów regulujących rynek pracy, w tym relacje pracodawcy z pracownikami.