Czy kondycja zdrowotna mieszkańców Mazowsza poprawia się?

Zdrowie jest podstawową wartością w życiu ludzi, a prawo do zdrowia należy do katalogu podstawowych praw człowieka. Zgodnie z definicją Światowej Organizacji Zdrowia pojęcie „zdrowie” oznacza stan pełnego, dobrego samopoczucia fizycznego, psychicznego i społecznego, a nie jedynie braku choroby czy występowania niesprawności. Warto podkreślić, że zdrowie jest procesem dynamicznym, podlegającym ciągłym zmianom, a nie stanem
w danym momencie. Warunkuje i daje możliwości realizacji planów osobistych i zawodowych.

Na podstawie wybranych wskaźników starano się przedstawić jak zmieniała się kondycja zdrowotna mieszkańców województwa mazowieckiego
w latach 2015–2022.

Poprawa warunków i jakości życia, postęp w medycynie i upowszechnianie opieki zdrowotnej sprawiają, że trwanie życia wydłuża się. Przeciętne dalsze trwanie życia chłopca urodzonego w 2022 r. wyniosło 73,8 roku, a dziewczynki 81,5, tak więc chłopiec będzie żył o 7,7 roku krócej niż urodzona w tym samym czasie dziewczynka. W porównaniu z 2015 r. przeciętne trwanie życia mężczyzn skróciło się o 0,2 roku, a kobiet o 0,5 roku (tak samo jak
w Polsce). Trwanie życia jest też zróżnicowane w zależności od miejsca zamieszkania. Mieszkańcy miast żyją dłużej niż mieszkańcy wsi, w przypadku mężczyzn w 2022 r. było to odpowiednio 74,5 wobec 72,5 roku, a w przypadku kobiet 81,8 wobec 81,0 roku. Różnica między przeciętnym trwaniem życia mężczyzn i kobiet zamieszkałych w miastach wyniosła 7,3 roku, a na wsi – 8,5 roku. Warto zaznaczyć, że w latach 2020–2021 pojawiły niekorzystne tendencje wywołane przez pandemię COVID–19, w wyniku czego odnotowano znaczące spadki w przewidywanej długości życia.

Przeciętne trwanie życia jest jednym z podstawowych mierników służących do ogólnej oceny stanu zdrowia mieszkańców. Nie pokazuje on jednak,
w jakim zdrowiu przeżywają ludzie swoje życie. Z tego powodu stosowany jest również miernik złożony, jakim jest oczekiwane trwanie życia w zdrowiu, przy obliczaniu którego cały okres życia dzieli się na przeżyty w zdrowiu oraz jego braku. W województwie w latach 2016–2021 obserwowane jest skrócenie trwania życia w zdrowiu w momencie narodzin dla obu płci. W 2022 r. trwanie życia w zdrowiu dla mężczyzn wyniosło 60,1 roku (81,4% oczekiwanej całkowitej długości życia), a dla kobiet 63,9 roku (78,4% oczekiwanej całkowitej długości życia). Dla mężczyzn oznacza to wzrost w stosunku do 2015 r. o 0,2 roku, a dla kobiet – o 0,3 roku. Mimo, że dla mężczyzn przewiduje się krótsze trwanie życia, to większą jego część przeżywają bez niepełnosprawności. Oczekiwane trwanie życia w zdrowiu mężczyzn na Mazowszu wyniosło tyle samo co w Polsce, natomiast dla kobiet było o 0,2 roku dłuższe. Różnica w długości życia w zdrowiu w momencie narodzin między płciami wyniosła 3,8 roku na korzyść kobiet (w Polsce 3,6 roku). Wartość ta zmniejsza się wraz z przeżytymi latami. Dla osób w wieku 45 lat wyniosła 2,6 roku, a dla osób w wieku 65 lat już tylko 1,1 roku. Oczekiwane trwanie życia w zdrowiu jest zróżnicowane terytorialnie. W 2022 r. wskaźnik oczekiwanego trwania życia w zdrowiu w momencie narodzin w przypadku mężczyzn plasuje województwo mazowieckie na 8 miejscu wraz z dolnośląskim, a w przypadku kobiet na 7 miejscu.

Oczekiwane trwanie życia w zdrowiu w momencie narodzin według płci (w latach)

Mazowsze, podobnie jak inne województwa, zmaga się z rosnącą śmiertelnością z powodu tzw. chorób cywilizacyjnych. Wśród nich są choroby układu krążenia oraz nowotwory złośliwe, które zarówno w województwie, jak i w kraju łącznie są przyczyną niemal połowy zgonów. W 2021 r. w województwie spowodowały 47,6% wszystkich zgonów, tj. mniej niż średnio w Polsce (52,8%) i mniej niż w 2015 r. (71,1%). Natężenie umieralności z powodu chorób układu krążenia oraz ich udział w ogólnej liczbie zgonów stopniowo maleje, jednak cały czas choroby te są największym zagrożeniem życia,
a śmiertelność od lat utrzymuje się na wysokim poziomie. W 2021 r. w mazowieckim z ich powodu umarło 407 osób na 100 tys. ludności, w 2015 r. było to 467 osób (w Polsce odpowiednio 476 i 469). Nowotwory złośliwe są drugą co do częstości grupą przyczyn zgonów. W 2021 r. były one przyczyną śmierci 228 osób na 100 tys. ludności województwa, podczas gdy w 2015 r. było to 265 przypadków (w Polsce odpowiednio 247 i 262).

Pozytywnym zjawiskiem na Mazowszu jest zmniejszenie odsetka zgonów wynikających z chorób układu oddechowego (z 8,5% w 2015 r. do 6,4%
w 2021 r.). Z powodu tych chorób w 2021 r. zmarło 86 osób na 100 tys. ludności (wobec 88 w 2015 r.). Jest to jednak więcej niż przeciętnie w Polsce, gdzie w ostatnim prezentowanym roku z tej przyczyny odnotowano 74 zgony. Zmniejszył się także odsetek zgonów z powodu cukrzycy (odpowiednio
z 1,9% do 1,8%). Jednak liczba zgonów w województwie w omawianych latach wzrosła z 20 do 24 przypadków na 100 tys. ludności, ale była niższa niż średnio w kraju (wzrost z 22 do 29 przypadków).

Równie istotna jak fizyczna, jest kondycja psychiczna człowieka. W 2022 r. w warunkach ambulatoryjnych leczyło się 441,4 tys. osób z zaburzeniami psychicznymi, w tym 143,3 tys. po raz pierwszy. Z roku na rok wzrasta liczba leczonych ogółem i leczonych po raz pierwszy. Istniejące dane i prognozy na temat zdrowia psychicznego pokazują, że zaburzenia psychiczne są poważnym i narastającym problemem. Można sądzić, że na duży wzrost liczby leczonych pacjentów w 2021 r. w stosunku do 2019 r. miała pandemia COVID-19. Niepewność, co do tego, jak sytuacja pandemiczna się rozwinie
w Polsce, lęk przed zakażeniem wirusem, a także poczucie osamotnienia i często zachwianie pozycji ekonomicznej sprawiły, że wiele osób odczuwało pogorszenie samopoczucia i cierpiało z powodu przewlekłego stresu. Natomiast spadek liczby leczonych pacjentów w 2020 r. w stosunku do 2019 r. wynikał z częściowego zamknięcia podmiotów leczniczych w pierwszej fali pandemii koronawirusa. Najczęstszymi występującymi problemami wśród osób leczących się były te związane ze stresem i somatoformiczne oraz zaburzenia nastroju (afektywne). Wskaźniki zachorowalności na 100 tys. ludności dla tych dwóch grup zaburzeń w 2022 r. wyniosły odpowiednio 2973 i 1867 i były wyższe niż w 2015 r. (odpowiednio o 1889 i 965 przypadków).

Wprowadzenie Programu Szczepień Ochronnych, a następnie nieprzerwana jego realizacja istotnie zmieniły sytuację epidemiologiczną. Stosowanie obowiązkowych szczepień noworodków przeciw wirusowemu zapaleniu wątroby typu B (WZW B) było przełomem w zwalczaniu WZW B i od tego czasu obserwuje się spadek zapadalności na tę chorobę. W latach 2015–2021 w województwie brak jednoznacznego trendu zapadalności na WZW B, jednak cały czas zapadalność utrzymywała się poniżej 10 przypadków na 100 tys. ludności.

Spośród wszystkich chorób zakaźnych objętych nadzorem epidemiologicznym najwięcej zachorowań wywoływała grypa i infekcje grypopodobne. Zachorowania te zawsze powodowały poważne przeciążenie systemu opieki zdrowotnej i stawały się główną przyczyną absencji chorobowej, generując olbrzymie koszty ekonomiczne i społeczne. Liczba zachorowań na grypę na 100 tys. ludności w latach 2015–2018 zwiększyła się o 6 tysięcy, a od 2019 r. zaczęła spadać i w 2021 r. wyniosła 10156. Epidemia COVID–19 wyraźnie wpłynęła na wzrost zainteresowania szczepieniami przeciw grypie,
w 2021 r. w województwie zaszczepionych było 4,6% osób, podczas gdy w 2015 r. tylko 2,7%. Jednak nadal jest to zdecydowanie zbyt mało, by przeprowadzone szczepienia w znaczącym stopniu mogły wpływać na zachorowania na grypę. Pewnym optymizmem może napawać fakt, że rośnie liczba osób szczepiących się przeciw grypie.

Dbałość o własne zdrowie może uwydatniać się poprzez poddawanie się bezpłatnym badaniom diagnostycznym, realizowanym w ramach zdrowotnych programów profilaktycznych. Realizacja badań przesiewowych była jednym z obszarów najbardziej dotkniętych utrudnieniami podczas pandemii COVID–19. W onkologii badania przesiewowe odgrywają kluczową rolę we wczesnej diagnostyce zachorowań i tym samym znacząco wpływają na możliwości terapeutyczne. W latach 2017–2019 odnotowano wzrost zachorowań kobiet na raka piersi, a także w latach 2017–2018 powolny wzrost odsetka kobiet wykonujących mammografię. W 2020 r. liczba odnotowanych zachorowań zmniejszyła się i wyniosła 2886. Natomiast odsetek kobiet przebadanych od 2019 r. zmniejszał się i w 2020 r. wyniósł 42,6% populacji do przebadania, jest to wartość poniżej średniej dla Polski (46,1%).

Badaniem przesiewowym w kierunku wczesnego wykrywania raka szyjki macicy jest cytologia. W latach 2017–2019 notuje się powolny wzrost zachorowań kobiet na raka szyjki macicy. W 2020 r. liczba zachorowań zmniejszyła się i wyniosła 933. Natomiast we wszystkich następujących po sobie latach widoczny jest trend spadkowy uczestnictwa w badaniu cytologicznym. W 2020 r. w województwie liczba przebadanych kobiet wyniosła jedynie 6,9% populacji do przebadania, podczas gdy w Polsce było to 10,6%.

Podsumowanie

Wydłużenie trwania życia w zdrowiu jest jednym z głównych celów polityki zdrowotnej. Jeżeli oczekiwane trwanie życia w zdrowiu wzrasta szybciej niż przeciętne trwanie życia, oznacza to, że ludzie przez coraz większą część życia charakteryzują się dobrym zdrowiem.

W odpowiedzi na zadane pytanie, czy kondycja zdrowotna mieszkańców Mazowsza poprawia się, przeanalizowane wybrane wskaźniki pokazują,
że ogólna sytuacja zdrowotna ludności województwa mazowieckiego nieznacznie się poprawia w porównaniu z ogółem mieszkańców Polski. Pandemia COVID-19 w latach 2020–2021 spowodowała ogromne straty w zdrowiu ludności i przyczyniła się do wzrostu umieralności i w konsekwencji skróceniu długości życia. W 2022 r. przeciętne dalsze trwanie życia mężczyzn na Mazowszu skróciło się o 0,2 roku w porównaniu z 2015 r., a kobiet o 0,5 roku (tak samo jak w Polsce). Natomiast oczekiwane trwanie życia w zdrowiu mężczyzn w 2022 r. w stosunku do 2015 r. wzrosło o 0,2 roku, a kobiet o 0,3 roku. Nie był to tylko efekt pojawienia się wirusa SARS-CoV-2, ale również zmian w oddziaływaniu innych przyczyn zgonów. Największym zagrożeniem życia mieszkańców województwa były i są choroby układu krążenia oraz nowotwory złośliwe odpowiedzialne w 2021 r. za blisko 48% ogółu zgonów. Jednocześnie od 2015 r. obserwuje się stopniowy spadek udziału zgonów spowodowanych tymi chorobami. Pozytywnym zjawiskiem jest zmniejszenie odsetka zgonów wynikających z chorób układu oddechowego oraz cukrzycy. Znacząco natomiast wzrosła liczba osób borykających się z zburzeniami psychicznymi i zaburzeniami zachowania, na co złożyło się pogorszenie kondycji psychicznej mieszkańców. Zaburzenia psychiczne powodują znaczną niepełnosprawność, mimo że mogą nie wpływać na przedwczesną umieralność.

W województwie utrzymuje się tendencja spadkowa stanu zaszczepienia dzieci (WZW typu B), jednak nadal odsetek osób zaszczepionych jest korzystny i zapobiega epidemicznym wzrostom zachorowań. Istnieje stała potrzeba działań edukacyjnych w zakresie korzyści wynikających z realizacji szczepień tzw. „obowiązkowych” i zalecanych, kierowanych do różnych grup odbiorców.

Pozostawanie w zdrowiu jest nie tylko warunkiem zachowania aktywności społecznej czy ekonomicznej, ale przede wszystkim jednym z kluczowych wymiarów dobrej jakości życia. Zdrowie jest także istotnym warunkiem rozwoje gospodarczego, gdyż zdrowe społeczeństwo przekłada się na większą produktywność oraz dłuższą aktywność zawodową. Stan zdrowia systematyczne się poprawia, ale w wielu aspektach – zwłaszcza w odniesieniu do chorób cywilizacyjnych czy zagrożeń epidemiologicznych – istnieją deficyty do wyeliminowania.